Təlimat qeydləri
Müttəfiqləriniz və düşmənləriniz olan şəxsləri, təşkilatları və qurumları müəyyən etmək faydalı ola bilər. Müttəfiqlər etibar etdiyiniz və sizi və ya işinizi dəstəkləyən insanlardır. Onların mühafizə və təhlükəsizliyinizi artırmaq üçün istifadə edilə biləcək və ya hücum, təqib və ya senzura ilə qarşılaşdığınız halda müdafiənizdə istifadə oluna biləcək şəbəkələr və digər resursları, o cümlədən maliyyə vəsaiti ola bilər. Bu resursların nə olduğunu başa düşmək və hər bir müttəfiqin fərdi motivasiyalarına və prioritetlərinə müraciət etmək sizə onlarla daha effektiv məşğul olmağa kömək edəcək.
Bunun əksinə olaraq, düşmənlər sizə və ya təşkilatınıza zərbə vurmağa və ya hücum etməyə cəhd edə bilərlər. Çox güman ki, fəaliyyətləriniz onlar üçün təhlükə yaradır və işiniz uğurlu olsa, nəyisə itirəcəklər. Bunlar cinayətkar dəstələr, silahlı qruplar, güclü biznes tərəfləri və ya dövlət məmurları və siyasətçilər ola bilər. Ehtimal olunan niyyətlərinin nə olduğunu və imkanlarını nəzərə alaraq həmin düşmənlərin yaratdığı təhlükəni daha yaxşı anlaya bilərsiniz. Məsələn, sosial mediada trol sizin uğurunuza mane olmaq niyyətində ola bilər, lakin faktiki olaraq bunu etmək üçün məhdud imkanlara sahibdir; yerli təhlükəsizlik qüvvələri isə həm sizə zərər vermək istəyə, həm də bu niyyətini həyata keçirmək üçün lazımi vasitələrə və toxunulmazlığa sahib ola bilər.
Risk baxımından "zəiflik" sizin təhlükəyə məruz qalmağınızdır; bunun zəifliklə heç bir əlaqəsi yoxdur. Təhlükə ola bilər, lakin ona məruz qalmır, yaxud da ona qarşı həssas deyilsinizsə, bu, şəxsən sizin üçün riskə çevrilmir. Təhlükələr və həssaslıqlarınız üst-üstə düşdüyü yerdə risk var. Təhlükələrin əksəriyyəti xarici olsa da, həssaslığınızı artıran amillər, adətən, daxili olur. Bunlardan bəziləri işinizlə bağlı olacaq: məsələn, kampaniya apardığınız məsələlər və ya istifadə etdiyiniz taktika. Ümumiyyətlə, bu amillər üzərində müəyyən dərəcədə nəzarət və seçiminiz olacaq. Digər amillər şəxsi kimliyinizlə əlaqəli ola bilər və məsələn, cinsi oriyentasiyanız, gender kimliyiniz, yaşınız, etnik mənsubiyyətiniz və ya milliyyətinizi əhatə edə bilər. Bu xüsusiyyətlərə nəzarət edə bilməsəniz də, onların sizə qarşı təhlükələr baxımından həssaslığınızı necə artıra və ya azalda biləcəyini anlamaq hələ də vacibdir.
Qarşılaşdığınız təhlükələrin heç də hamısı eyni səviyyədə risk daşımayacaq. Hər təhlükənin baş vermə ehtimalını və baş verdiyi təqdirdə təsirini qiymətləndirmək üçün sistemli prosesə əməl edərək bunu araşdıra bilərsiniz. Bu, hansı riskləri azaltmağa diqqət yetirməli olduğunuzu daha yaxşı başa düşməyə kömək edəcək. Məhdud resurslarla və ya bir neçə müttəfiqlə işləyirsinizsə, bu daha da vacibdir.
Sizə potensial zərər verə biləcək bütün xüsusi təhlükələri sadalamaqla başlayın və onların hər birinə necə məruz qaldığınızı təsvir edin. Düşmənlər sizə qarşı birbaşa (məqsədli) təhlükə yaradacaqlar. Sizə zərər vura və ya xəsarət yetirə biləcək digər təhdidlər dolayı olacaq. Təhlükəsizliyi, tibbi və sağlamlıq məsələlərini, eləcə də təhlükəsizlik məsələlərini nəzərə almaq vacibdir. Fiziki təhlükələrlə yanaşı, rəqəmsal təhlükəsizliyinizə və rifahınıza olan təhdidləri də nəzərə almalısınız.
Həssaslıqlarınızı nəzərə alaraq hər bir təhlükəyə baş vermə ehtimalına görə 1-5 (çox az ehtimaldan çox böyük ehtimala qədər) bal, sizə və ya işinizə təsirinin necə olacağına görə 1-5 (cüzi təsirdən əhəmiyyətli təsirə qədər) bal verin. Hər təhlükə üzrə ehtimal və təsir ballarını bir-birinə vurmaqla 1-dən 25-ə qədər risk reytinqi əldə edəcəksiniz. 1-3 arası qiymətləndirilən risklər çox aşağı; 4-6 arası qiymətləndirilən risklər aşağı hesab edilə bilər; 8-10 arası qiymətləndirilənlər orta səviyyəlidir; 12-16 arası qiymətləndirilən risklər yüksəkdir; və 20 və ya 25 ilə qiymətləndirilənlər çox yüksəkdir. Bu, daxili (və ya azaldılmayan) risk olaraq bilinir.
Bu təlimi yeni və ya dəyişən təhlükələrə və ya həssaslıqlara cavab olaraq və ya siyasi, iqtisadi, sosial və ya hüquqi müstəvidəki hər hansı əhəmiyyətli dəyişikliklərə cavab olaraq vaxtaşırı keçirməlisiniz.
Qarşılaşdığınız riskləri daha yaxşı başa düşdükdən sonra bu riskləri azaltmaq üçün bəzi məqsədyönlü tədbirlər haqqında düşünməyə başlaya bilərsiniz. Bunu hər bir təhlükənin ehtimalını və/və ya təsirini sistemli şəkildə növbə ilə azaltmaqla edə bilərsiniz. Həssaslıqlarınızın həllinə diqqət yetirməlisiniz, çünki bunlardan bəziləri sizin nəzarətinizdə olacaq. Təhlükənin baş vermə ehtimalına təsir etmək bəzən çətin ola bilər, lakin siz hələ də onun təsirini məhdudlaşdıra bilərsiniz. Nəzərə alın ki, davranışlarınızda və iş təcrübənizdə sadə dəyişikliklərin edilməsi texniki həllər əldə etməkdən daha ucuz və effektiv olacaq. Bu tədbirləri vahid siyahıda birləşdirmək sizə müntəzəm olaraq nəzərdən keçirməli olduğunuz sadə risk azaltma planı təqdim edəcək.
Çox sayda təhlükələrlə qarşılaşırsınızsa, ilk olaraq hansına diqqət yetirəcəyinizə qərar vermək faydalı ola bilər. Bunu edə biləcəyiniz bir sıra yollar var. Siz riski qəbul etməyi, ondan tamamilə qaçmağı, onu ötürməyi və ya başqaları ilə paylaşmağı, yaxud da onu idarə etməyi seçə bilərsiniz. Hələlik orta və ya aşağı səviyyədə olan istənilən riski qəbul etməyə, lakin məsələn, yüksək və ya çox yüksək olan bütün risklərdən çəkinməyə, onları ötürməyə və ya idarə etməyə hazır olduğunuza qərar verə bilərsiniz. (Riski qəbul etməyə hazır olmadığınıza dair yuxarıdakı məqam risk həddi kimi tanınır.) Bu, çəkinə və ya ötürə bilməyəcəyiniz yüksək və çox yüksək riskləri azaltmaq üzrə səylərinizə və məhdud resurslarınıza diqqət yönəltməyə imkan verəcək.
Həmçinin həyata keçirdiyiniz azaltma tədbirlərini nəzərə alsaq, təhlükələri yeni ehtimal və təsir balları ilə yenidən qiymətləndirə bilərsiniz. Yenidən nəzərdən keçirilmiş dərəcələri sizin üçün qalıq (və ya qalan) riski ifadə edəcək. Nəzərə alın ki, bunlardan bəziləri hələ də risk həddinizin üstündə ola bilər və riski məqbul səviyyəyə endirmək üçün əlavə diqqət tələb edəcək.
Beynimiz instinktiv olaraq ətrafımızdakı dünyada baş verən dəyişiklikləri tez normallaşdırmağa çalışır. Bu, rifah baxımından çox müsbət ola bilər. Lakin təhlükəsizlik baxımından bu bizə və ya işimizə qarşı artan riski göstərə biləcək dəyişiklikləri qaçıra və ya hətta rədd edə biləcəyimiz deməkdir.
Buna müqavimət göstərmək üçün ətrafınızdakı insanlara və obyektlərə diqqət yetirin və hərbi dairələrdə “normalın olmaması, anormalın olması” kimi tanınan şeylərə diqqət yetirin. Siz rahat ayıqlıq vəziyyətini qorumağa çalışırsınız. Gündəlik iş rejiminizdə mövcud olan və ya olmayan şəxslərə və ya ətrafınızdakı insanların davranışındakı dəyişikliklərə diqqət yetirin. Buna təqibin gedişatı və ya tezliyindəki dəyişikliklər, yaxud da sizə və iş yoldaşlarınıza qarşı hücumların artması daxil ola bilər. Eynilə, nəqliyyat vasitələri və ya cihazlar kimi ətrafınızdakı yeni obyektlərdən, yaxud da qeyri-adi və ya gözlənilməz yerlərdə olan əşyalardan xəbərdar olun. Bu vəziyyətə dair məlumatlılığı saxlamaq sizə qarşı hərəkətləri qabaqcadan görməyə kömək edə və sizə müvafiq reaksiya vermək üçün vaxt verə bilər.
Ətrafınızda baş verənlərdəki və ya düşmənlərinizin davranışındakı dəyişikliklərin yeni təhlükə və ya artan riski göstərə biləcəyini düşünürsünüzsə, rhtiyat tədbirlər görməlisiniz. Bunlara, məsələn, vəziyyəti daha yaxşı başa düşməyə çalışmaq üçün dostlarınız, ailəniz və iş yoldaşlarınızla dəyişiklikləri müzakirə etmək; səyahət planlarınızı dəyişdirmək və ya daha təhlükəsiz yerə köçmək; və ya dəstək şəbəkələrinizi daha böyük risk altında olduğunuzu hiss etdiyiniz barədə xəbərdar etmək və onlardan sizə kömək etmələrini xahiş etmək.
Hər gün təhlükəsizliklə bağlı təyin edilmiş əlaqə şəxsi ilə əlaqə saxlayacağınız vaxtların razılaşdırılması başınıza gələ biləcək hər hansı hadisə ilə dəstək şəbəkənizin həyəcan siqnalı çalıb təhlükəyə diqqət yönəltməsi, yaxud da dəstəyi səfərbər etməsi arasındakı vaxtı azaldır.
Çox yüksək risk olan yerlərdə və ya əhəmiyyətli riskli vaxtlarda bu "yoxlamalar"ın tezliyi hər 30 dəqiqədən bir ola bilər. Daha az risk olan yerlərdə və ya riskin azaldığı vaxtlarda yoxlama gündə bir dəfə, axşam ola bilər. Siz və təhlükəsizliklə bağlı əlaqə şəxsiniz nəyin real və uyğun olduğuna qərar verməlisiniz. Qeydiyyat cədvəlinin müəyyən yerlərə gəlməli və ya oradan getməli olduğunuz vaxt əvəzinə, gün ərzində müntəzəm vaxtlara uyğunlaşdırılması vacibdir. Bu, səyahətiniz zamanı qeydiyyatı qaçırmaq və təhlükəsizliklə bağlı əlaqə şəxsini lazımsız yerə narahat etməklə nəticələnəcək hər hansı gecikmənin qarşısını alır.
Sizin və təhlükəsizliklə bağlı əlaqə şəxsinizin qeydiyyatı qaçırdığınız zaman onların görəcəyi tədbirlərə qərar vermək vacibdir. Qaçırılmış yoxlamadan sonrakı saatların sayına əsaslanaraq, miqyası və şiddəti artan cavabların mərhələli dəstinə sahib olmaq məqsədəuyğundur. Təhlükəsizliklə bağlı əlaqə şəxsinin cədvəlinizə giriş imkanının olması ona görə faydalıdır ki, mümkün olsa, məlum olan son mövqeyinizi təyin edə bilsinlər. Əgər təhlükəsizliklə bağlı əlaqə şəxsiniz beynəlxalq tərəfdaşdırsa, saat qurşağındakı fərqlərini və yanlış həyəcan siqnalına səbəb olan hər hansı əlaqə problemi ehtimalını nəzərə alın. Təhlükəsizliklə bağlı beynəlxalq əlaqə şəxsləri də sizi tapmağa çalışmaq üçün yerli dəstək şəbəkənizi səfərbər edə bilməlidir.
Düşmənlər sizin təhlükəyə açıq və ya asan hədəf olduğunuzu düşünsələr, sizə hücum etmək və ya sizi təqib etmək ehtimalı daha yüksək ola bilər. Yerli müttəfiqlərinizin sizə dəstək ola biləcəyi praktik üsullardan biri yüksək risk dövründə sizinlə qalmaq və ya yüksək riskli yerlərdə sizinlə səyahət etməkdir. Düşmənin hərəkətləri ətrafınızdakı başqa insanlar tərəfindən əngəllənə biləcəyinə və ya ən azından diqqətdən kənarda qalmayacağına görə bu onların qısa müddətdə bu vəziyyətin qarşısını alması riskini kifayət qədər artıra bilər.
Nəzərə alın ki, iş yoldaşlarınız və sizinlə qalan, yaxud da səyahət edən digər şəxslər özlərini risk altında qoya bilər. Ardıcıl və əhəmiyyətli təhlükələrlə üzləşsəniz, əvəzində Peace Brigades International (Beynəlxalq Sülh Briqadası) kimi mütəxəssis təşkilatdan beynəlxalq qoruyucu müşayiət tələb etmək barədə düşünə bilərsiniz. Qoruyucu müşayiət insan hüquqları müdafiəçilərini və təhlükə altında olan icmaları qorumaq üçün qeyri-zorakı, lakin qeyri-məxfi strategiyadır. Könüllü müşayiətçilər insan hüquqlarına beynəlxalq qayğını ifadə edir. Düşmənlər bilirlər ki, beynəlxalq könüllülərin müşayiət etdiyi müdafiəçilərə qarşı hər hansı hücumların nəinki şahidləri olacaq, həm də çox güman ki, hüquqi, siyasi, diplomatik və ya iqtisadi nəticələri olacaq.
Əgər siz saxlanılsanız, qaçırılsanız və ya sizə zərər verilsə, ailənizin və ya təyin edilmiş digər şəxslərin maliyyə və hüquqi sənədlərinizə əldə etməsinə, yaxud da bu və digər mühüm sahələrdə istəklərinizi bilməsinə ehtiyac yarana bilər. Buna görə də vəsiyyətnaməni yazmalı, yaxud yeniləməli və onu digər müvafiq sənədlərlə birlikdə razılaşdırılmış şəraitdə digər etibarlı şəxslərin əldə edə biləcəyi təhlükəsiz yerdə saxlamalısınız. Təhlükəsiz yerinizin kilidlənə bilən siyirmə və ya seyf, yoxsa şifrələnmiş rəqəmsal fayl kimi fiziki yer olmasına qərar verərkən təhlükəsizliyin nisbi əhəmiyyətini, girişin asanlığını və təsadüfi və ya zərərli proqramla silinmə, ya da məhv olma ehtimalını nəzərə alın.
Əgər hər hansı səbəbdən işləyə bilmirsinizsə, yoxluğunuzda iş yoldaşlarınızın və tərəfdaşlarınızın fəaliyyət və əməliyyatları davam etdirməsi çətin ola bilər. Bunu həll etmək üçün birlikdə əsas öhdəliklərinizi müəyyən edən və bunların hər birini kimin öz üzərinə götürəcəyini və bunun üçün onlara lazım olacaq məlumat və resursları müəyyən edən plan yaratmalısınız. Daha sonra iş yoldaşlarınız və digər müvafiq maraqlı tərəflər arasında münqaişə və ya qarışıqlıq ehtimalını azatlmaq üçün bu planı onlarla paylaşmalısınız.
Əgər saxlanılmısınızsa, yaxud da daha pis hal baş veribsə, düşmənlər yoxluğunuzda ailənizi və iş yoldaşlarınızı təhdid edə bilərlər. Təhlükəsizliyiniz və fövqəladə hallar planınızın bunu nəzərə alması vacibdir. Sizə yaxın olanlar gizlənməli, səfirlikdə və ya başqa yerdə sığınacaq axtarmalı, ölkənin başqa bölgəsinə köçməli və ya ölkəni tamamilə tərk etməli ola bilərlər. Onların bu variantların hər biri üçün əvvəlcədən real planlar qurmaları vacibdir ki, öz təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün qısa zamanda ən uyğun tədbirləri görə bilsinlər.
İnsan hüquqları müdafiəçiləri üçün uyğun olan təhlükəsizlik təlimi humanitar və ya korporativ sektorlarda standart olan düşmənlərdən ibarət ətraf mühit haqqında maarifləndirmə təlimindən çox fərqlidir. Bu xarakterdə olan təhlükəsizlik təlimləri, adətən, zorakı cinayətkarların və ya silahlı qrupların dolayı təhdidləri ilə üzləşə bilən əhəmiyyətli resursları olan təşkilatların beynəlxalq heyəti üçün nəzərdə tutulub. Bunun əksinə olaraq, insan hüquqları müdafiəçiləri və torpaq, ətraf mühit və yerli əhalinin hüquqlarını müdafiə edənlərin məhdud resursları olan yerli icma üzvləri olma ehtimalı daha yüksəkdir və onlar çox vaxt dövlət və ya korporativ dəstəyi ilə yüksək bacarıqlı düşmənlərin birbaşa təhdidləri ilə üzləşirlər.
İnsan hüquqları müdafiəçiləri üçün təhlükəsizlik təlimi şəxsi risk anlayışının formalaşmasına köklənməli və gender və digər şəxsi kimlik amillərini nəzərə almalıdır. Təlimçilər təhlükəsizlik strategiyalarını və taktikalarını iştirakçılarla birgə inkişaf etdirməyə çalışmalı və məsələn, vəziyyətlə bağlı məlumatlılıq, qeydiyyat cədvəlləri, müşayiət və fövqəladə halların planlaşdırılması ilə bağlı təlimatda irəli sürülən bir çox tədbirləri əhatə etməlidir. Təlimin bütöv olması və fiziki mühafizə və təhlükəsizlikdən daha çox şeyi, eləcə də rəqəmsal təhlükəsizlik, rifah və davamlılıq məsələlərini əhatə etməsi vacibdir.
Ardıcıl və əhəmiyyətli fiziki zərər təhlükəsi ilə üzləşir və ya tibbi imkanları məhdud olan ərazilərdə yaşayıb işləyirsinizsə, təkmil ilk yardım təlimini də nəzərə almaq istəyə bilərsiniz. Müvafiq təlim təməl yaşam dəstəyi kimi əsas ilk yardım bacarıqlarını əhatə etməli, lakin kəskin qanaxmanın müalicəsi və itirilən canlı qüvvənin təhlükəsiz şəkildə aparılması kimi daha təkmil bacarıqlara diqqət yetirməlidir. Bu təlim travma dəstlərinin tərkibini və onlardan düzgün istifadə qaydalarını əhatə etməlidir. Ən önəmlisi isə bu, özünüzü müalicə etməyin və əsas avadanlıqları improvizasiya etməyin qaydasını da əhatə etməlidir. Siz bir neçə gün davam edən və ssenarilər və praktiki məşğələlərdən ibarət kurs seçməlisiniz. Təlimi başa vurduqdan sonra mümkünsə, eviniz, avtomobiliniz və ofisiniz üçün fərdi travma dəstləri almalısınız.
Həm təhlükəsizlik, həm də ilk yardım təlimi ilə bacarıqlarınızı qorumaq və təkmilləşdirmək üçün hər il təkmilləşdirmə kursunu və ən azı üç ildə bir dəfə tam kursu tamamlamaq vacibdir.
Hər birimizin məqsədlərimizə çatmaq üçün qəbul etməyə hazır olduğumuz fərqli risk səviyyəsi var. Risklərin idarə edilməsində buna "risk iştahamız" deyilir. İnsan və ətraf mühit hüquqlarını müdafiə və təşviq edənlər çox vaxt digərlərindən daha yüksək risk iştahasına malik olurlar. Lakin eyni təşkilatda - və ya ailədə - belə fərqli şəxsi risk iştahaları olur. Hər birimiz üçün elə bir məqam var ki, ondan kənarda risk – özümüzə və ya başqalarına qarşı – sadəcə olaraq qəbul edilməsi üçün çox böyük olur.
Öz risk iştahanızı nəzərə alarkən saxlanılmağınızın və ya daha pis ehtimalın dostlarınıza, ailənizə və iş yoldaşlarınıza təsirini nəzərə almaq vacibdir. Məqsədinizi davam etdirmək üçün son dərəcə yüksək şəxsi riski qəbul etməyiniz sizin üçün tamamilə əsaslı ola bilər, lakin adətən, yalnız sizin və ya dəstək şəbəkənizin hadisə baş verdiyi halda effektiv cavab vermək qabiliyyətinə malik olduğunuz təqdirdə bunu etmə öhdəliyi var.
Öz risk iştahanızın zamanla dəyişəcəyini başa düşmək vacibdir. Bu, uşağın doğulması, evlənmək və ya ailə üzvünün ölümü kimi mühüm həyat hadisəsindən sonra ola bilər. Yaxud da bu sizə və ya iş yoldaşınıza təsir edən hadisə və ya təhlükəli yaxınlaşmadan sonra ola bilər. Səbəbi nə olursa olsun, risk iştahanızdakı hər hansı dəyişikliyi tanımaq, anlamaq və başqalarına çatdırmaq vacibdir.