Sanly ulgam howpsuzlygy

Ugrukdyryjy bellikler

1. Özüňizde saklaýan maglumaty dürli görnüşlerinde seljeriň hem-de olaryň siziň işiňize bolan gymmatyny we garşydaşyň olary elde eden ýagdaýynda size we başgalaryna ýetirjek zyýanlarynagöz ýetirmäge çemeleşiň. Iň wajyp ähmiýete eýe ýa-da uly zyýan berip biljek emläkleri goramak üçin goşmaça çäreleri görüň.

Hakykatda ähli maglumatlaryňyzy howp astyna düşmek mümkinçiliginden goramak mümkin däl, şonuň üçin olaryň käbirini ileri tutmaly. Siz töwekgelçilik esasynda yzygiderli dowam etmeli. Maglumatlaryň siziň işiňiz üçin gymmatyny we olara zeper ýetende ýa-da ýitirilende size we başgalaryna ýetirjek zyýanlaryna göz ýetirmäge çemeleşiň. Şeýle hem gymmatyň ýüze çykmagyny ýa-da belli bir zyýanyň bolup biljekdigini göz öňünde tutup bilersiňiz. Bu ilerde ünsüňizi nirä gönükdirmelidigiňiz üçin rasional esas berýär. Umuman pes gymmaty we pes zyýany bolan maglumatlary arhiwläp, pes gymmaty bolan, ýöne ýokary zyýany bolan maglumatlary pozup, ýokary bahasy we pes zyýany bolan maglumatlary ätiýaçlandyryp bilersiňiz. Soňra ilkinji nobatda, ýokary gymmaty we ýokary zyýany görkezýän maglumat üçin howpsuzlyk çärelerini durmuşa geçirip bilersiňiz.

2. Eger hökmany paýlaşylmaly bolsa, işdeşler bilen ýüzbe-ýüz habarlaşyň ýa-da uçdan uja şifrlenen we hatlary yzyna getirip bolmaz ýaly bozmaga mümkinçilik berýän aragatnaşyk gurallaryny ulanyň.

Maglumatlary beýlekiler bilen paýlaşanyňyzda, garşydaşlaryňyza oňa girmek üçin has uly mümkinçilik berýär - olar ýa iberilýän ýerinde, geçirişiň dowamynda ýa-da alyjyda bar bolanda şeýle bolýar. Geçiriş wagtynda maglumatyň alynmazlygy üçin duýgur maglumatlary daş-töweregiňize ünsli bolmak bilen ýüzbe-ýüz habarlaşyp geçiriň. Eger şeýle mümkinçilik ýok bolsa, Signal we ProtonMail ýaly uçdan uja şifrlemäni (E2EE) ulanýan gurallar arkaly geçirip bilersiňiz.

Habar ýa-da elektron poçta ibermek üçin uçdan uja şifrlemäni ulananyňyzda, (şahsy açaryňyzy ulanmak bilen) diýip bellenilýär we siziň we alyjynyň prowaýderleri arkaly ulanyjynyň enjamyna iberilmezden ozal enjamyňyzda kodlanan görnüşe (alyjynyň açyk açaryny ulanmak bilen) getirilýär we bu ýerde bellik barlanylýar (açyk açaryňyzy ulanmak bilen) we habar ýa-da e-poçta okalýan tekste (şahsy açaryny ulanmak bilen) geçirilýär. Geçiriş wagtynda prowaýderler ýa-da teksti görmäge synanyşanlar habary okap bilmezler.

Uçdan uja şifrlemekde hem töwekgelçilikler bardyr. Siziň we alyjynyň şahsyýeti - we ikiňiziň arasyndaky baglanyşyk gizlenmez, sebäbi ulgam habary ýa-da e-poçtany siziň araňyzda dogry ugrukdyrmaly. E-poçta mowzugy hem şifrlenmez. Mundan başga-da, habar ýa-da e-poçta geçirmek wagtynda howpsuz bolup bilse-de, olar howp abanan ýa-da ele salnan bolsa siziň ýa-da alyjynyň enjamynda howp astyndadyr (görünmeýän habarlar töwekgelçiligi azaldyp biler, ýöne nusgalary henizem bolup biler). Mundan başga-da, uçdan uja şifrlemäni ulanmagyň özi ýurduňyzda şeýle tehnologiýany ulanmak gadaganlygy bar bolsa, häkimiýetlerde şübhe döredip biler.

Ýadyňyzdan çykarmaň, öň tanyşmadyk adamyňyz bilen ýüzbe-ýüz gürleşişiňiz ýaly, aragatnaşygyň beýleki ujundaky adamyň garşydaş däl-de, pikir edýän adamyňyzdygyny tassyklamak möhümdir. Dürli gurallar muny etmegiň dürli usullaryny üpjün edýär; Mysal üçin, Signal, ortada adam hüjüminiň bolmazlygyny üpjün etmek bilen biri-biri bilen ýüzbe-ýüz ýa-da başga bir aragatnaşyk kanaly arkaly özboluşly howpsuzlyk belgisini barlamaga mümkinçilik berýär.

3. Ulanýan islendik kompýuterňizde ýa-da ykjam enjamyňyzda aşakdakylaryň bardygyna göz ýetiriň:

a. Rugsat berilmedik adamlara fiziki taýdan elýeter bolmazlygyny üpjün ediň.

Garşydaşyň maglumatyňyza girmeginiň iň aňsat usullaryndan biri, enjamlaryňyza fiziki taýdan girmekdir. Soňra, diskiňiziň takyk nusgasyny döredip bilerler, meselem açar ýazyjysy ýaly fiziki gözegçilik enjamyny gurup bilerler.

Şeýle elýeterliligiň öňüni almagyň gaty we çalt düzgünler ýok. Mysal üçin, ähli enjamlaryňyzy protestlara ýanyňyz bilen getirmek amatsyz bolup biler we polisiýa tarapyndan ele salynmak howpuny ýokarlandyrar. Ýöne olary öýde goýmak bilen siziň garşydaşyňyz olara girendiginden habaryňyz bolmaz. Ýagdaýlaryňyza we garşydaşlaryňyzyň ähtimal niýetlerine we mümkinçiliklerine göz aýlamaly we her ýagdaýa görä iň oňat netijä gelmeli.

b. Açmak üçin parol ýa-da açar sözüň bolmagyny üpjün ediň.

Enjamlaryňyzdaky hasaplary garşydaşyň belli bir möhletde çaklamazlygy üçin ýeterlikli çylşyrymly parol ýa-da açar sözleri bilen goramak möhümdir. Şeýle hem, parol ýa-da açar sözi belli bir gezek nädogry girizilen bolsa, enjam ähli maglumatlar üçin şifrlemek açarlaryny pozjak awtomatiki arassalamak aýratynlygyny durmuşa geçirmegi göz öňünde tutup bilersiňiz. Ýöne bu aýratynlygy tötänleýin işletmek we maglumatlaryňyzy ýitirmek howpuny ýadyňyzdan hem çykarmaň.

Döwrebap enjamlar, adatça, barmak yzy ýa-da ýüzi tanamak ýaly enjamy açmak üçin käbir biometrik girişlere mümkinçilik berýär. Bu peýdaly bolup bilse-de, parolyňyzy ýa-da açar sözüňizi bermezden, enjamyňyzy şeýle usulda açmaga mejbur edilip bilinjekdigini ýadyňyzdan çykarmaň. Enjam öndürijileri şeýle ýagdaýy göz öňünde tutdular we biometrik girişi öçürmegiň birnäçe iň çalt usullaryny durmuşa geçirdiler.

Parol ýa-da açar sözüni açmak diňe bir garşydaşyň ulanyjy hasabyňyza girmeginiň öňüni alyp biler; ol hakyky maglumatlary gorap bilmez. Hüjüm eden adam saklaýyş ýadyň bir nusgasyny alyp, parolyň zerurlygyny bütinleý geçip biler. Bu meseläni çözmek üçin doly disk şifrlemesiniň açykdygyny üpjün etmeli. Bu doly disk şifrlemesini ýerine ýetirip bilmeýän noutbuklar we stol kompýuterleri üçin zerurdyr.

ç. Operasion ulgamynyň iň soňky wersiýalarynda we ähli gurlan programmalary/programma üpjünçilik paketlerinde işleýändigine göz ýetiriň.

Enjamda işleýän programma üpjünçiliginiň her bölegi diýen ýaly hüjüme ýol açýar. Şoňa laýyklykda enjamyňyzda gurnalan programma üpjünçiligini diňe zerur zatlar bilen çäklendirmeli. Şeýle hem, operasion ulgamyňyza we islendik gurnalan programma üpjünçiligine täzelenmeleri ýygy-ýygydan we awtomatiki ýagdaýda barlamaly we möhüm howpsuzlyk düzetmeleri bolup bilýänligi üçin gysga wagtyň içinde kabul etmeli.

Hüjümçiler bu maslahaty galp duýduryşlar bilen programma üpjünçiliginiň täzelenmeleriniň (resmi däl kanal arkaly) deregine zyýanly programma üpjünçiligini gurmak üçin ulanyp bilerler. Islendik duýduryşy operasiýa ulgamyňyz üçin adaty usulda täzelenmäni ýerine ýetirmelidigiňizi görkezýän görkeziji hökmünde seretmelisiňiz we täzelenme aslynda ýok bolsa, haker synanyşygynyň nyşany bolup bilersiňiz.

d. Ýurduňyzda kanuna laýyk bolsa, diski doly şifrlemek.

Doly diski şifrlemek (FDE), operasion ulgamy we maglumatlaryňyzy goşmak bilen enjamyň gaty diskini (ýa-da USB fleş diskleri ýaly daşarky saklaýyş ýatlary) şifrleýär. Enjamyňyz ýitirilen, ogurlanan ýa-da ele salnan bolsa, garşydaş diňe saklaýyş ýadyň bir nusgasyny almak bilen maglumatyňyza girip bilmez. Doly disk şifrlemesini açanyňyzda (we enjamyňyza girmek üçin ulanýan parolyňyz bilen meňzeş däl) güýçli, üýtgeşik parol ulanmagyňyz möhümdir. Şeýle-de bolsa, bu paroly ýatdan çykarsaňyz, maglumatlaryňyza girip bilmejekdigiňizi ýadyňyzdan çykarmaň. Şeýle hem, eger ulanyjy hasabynyň ejiz giriş paroly FDE açaryny açyp bilýän bolsa, güýçli FDE parolynyň zaýalanjakdygyny unutmaň. Ulanyjy hasabynyň paroly bilen FDE şifrlemek düwmeleriniň arasyndaky takyk baglanyşyk enjamyňyza we operasion ulgamyňyza bagly bolar.

e. Antiwirus programma üpjünçiligi we gorag diwary gurnalan, täzelenen we dogry düzülen bolmaly.

Wirus kompýuteriň işleýşini üýtgedýän zyýanly kod ýa-da programma görnüşidir. Antiwirus programma üpjünçiligi, adatça belli wiruslary we beýleki zyýanly programmalary görkezýän zatlary gözden geçirer. Munuň netijeli işlemegi üçin, antiwirus gözlemeli zatlary bilen täzelenmeli we sorag edilýän zyýanly programma üpjünçiligini saklaýyş ýat enjamyna ýazylmalydyr. Bu gol esasly çemeleşmäni täze, näbelli wirusy görkezip biljek şübheli hereketler üçin programmalary barlaýan ewristiki barlag bilen doldurmak üçin öňegidişlikler edilse-de, bu ýeterlik derejede ygtybarly däl.

Gorag diwary, enjamyňyza girýän we beýleki enjamlara çykýan maglumatlaryň birikmesini we akymyny dolandyrmak üçin ulanylýar. Gorag diwary, zyýanly giriş birikme synanyşygyny tapyp, ony bloklap biler. Şeýle-de bolsa, adatça çykyş birikmek synanyşygy ulanyjy ýa-da kanuny programmalar tarapyndan başlananlygy üçin awtomatiki usulda blokirlemek islenmeýär. Hüjümçiler size wirus iberip, ony işjeňleşdirmek üçin bu ýagdaýdan peýdalanyp bilerler. Işledilenden soň, zyýanly programma üpjünçiligi buýruklary, goşmaça zyýanly kody almak we maglumatlaryňyzy geçirmek üçin serwere çykýan birikmäni döreder.

Her bir howpsuzlyk çäresi ýaly, bu çäklendirmeler hem täzelenen antiwirusyň, hem-de dogry düzülen gorag diwarynyň zerurdygyny, ýöne olaryň ýeterlik däldigini aňladýar.

ä. Gaýtadan proşiwkalanan “jailbrake” ýa-da “rooting” amaly ýerine ýetirilmedik we kanunsyz programma üpjünçiliginiň bolmazlygyny üpjün etmeli.

Köp ykjam enjamlarda howpsuzlyk çäklendirmeleri bar; emma, bular elmydama ulanyjylar tarapyndan islenilmeýär ýa-da baha berilmeýär. Olary "rooting" (Android) ýa-da "jailbreaking" amaly (iOS) arkaly görmek isläp bilersiňiz; meselem, olar enjamdaky ulanyjynyň artykmaçlyklaryny iň ýokary derejä çykarýar (rooting) ýa-da işledip boljak buýruklardaky käbir çäklendirmeleri aýyrýar (jailbreaking). Bu enjamy dizaýnerleriň göz öňünde tutmadyk enjamyň durnuksyzlaşmagyna, howpsuzlyk çäreleriniň pese gaçmagyna we zyýanly programma üpjünçiligine sezewar bolup biljek ýagdaýlara salýar.

f. Enjamy "Sleep" ýa-da "hibernate" ýagdaýynda däl-de, mümkin boldugyça ýygy-ýygydan doly öçürmeli we elektrik üpjünçiliginden aýyrmalydyr.

Hüjümçiniň maglumatlaryňyz bilen baglanyşykly näme edip biljekdigini kesgitleýän iki esasy element bar: hüjümiň üstü (giňişlik) we hüjüm penjiresi (wagt).

Hüjüm üsti, ähli enjamlardan, daşarky saklaýyş serişdelerinden we maglumatlaryňyzyň ýerleşýän ýerinde ýazmaça ýa-da çap edilen materiallardan ybaratdyr. Bu şeýle hem size we maglumatlary bilýän beýleki adamlara degişlidir. Bar bolan maglumatlaryň näçe köp nusgasy bolsa, hüjümiň üsti şonça-da köp we hüjümçiniň üstünlik gazanmagy üçin hem şonça-da köp mümkinçilik bolar. Muny çäklendirmek üçin maglumatlaryňyzyň nirede ýerleşýändigini we haýsy görnüşleri alýandygyny çäklendirip bilersiňiz.

Hüjüm penjiresi, hüjümiň üstündäki her bir komponentiň gowşak wagtyny aňladýar. Bir günden soň ýok edilýän golýazma belliklerindäki maglumatlar diňe şol gün üçin ejizdir (maglumatlary kelläňizde saklamasaňyz). Enjamlaryňyz üçin hem edil şonuň ýaly; uzakdaky hüjümçi diňe enjam açylanda we işledilende hüjüm etmek mümkinçiligine eýe bolar. Enjamlaryňyz ulanylmaýan wagty doly öçürmek bilen hüjüm penjiresi azalýar.

Enjamlaryňyzy öçürseňiz goşmaça howpsuzlyk peýdasyna eýe bolarsyňyz. Wirus diňe ulanylan programma üpjünçiligi işleýänçä hereketleri edip biler. Bu meseläni çözmek üçin hüjümçiler, enjam işleýän wagty wirus işjeň bolar ýaly, bozulan enjamda tutanýerlilik gazanmaga synanyşarlar. Enjamlaryňyzy öçürmek bilen, diňe dowamlylygy gazanyp biljek has çylşyrymly zyýanly programma üpjünçiliginiň uzak möhletde size garşy täsir edip biljekdigini aňladýar. Şeýle hem, dowamly zyýanly programma üpjünçiliginiň köpüsini aýyrmak üçin enjamlaryňyzy arassalap, hemme zady mümkin boldugyça täzeden gurmagy göz öňünde tutuň. Ýygy-ýygydan arassalamak, enjamyňyzda gurnalan programma üpjünçiligini diňe zerur zatlar bilen çäklendirmäge çagyrar.

4. Ulanýan islendik onlaýn hyzmatyňyzda aşakdakylaryň bardygyna göz ýetiriň:

a. Girmek üçin çylşyrymly, ýeke-täk açar söz talap edýär.

Saklaýyş bulut ýatlary ýaly onlaýn hyzmatlar, maglumatlaryňyz zerur bolanda elmydama elýeterli bolmagyny üpjün edip biler. Şeýle-de bolsa, maglumatlaryňyzy dürli ýerlerde köpeltmek we elmydama elýeter etmek arkaly hüjümiň üstüni we hüjüm penjiresini köpeldip bilerler.

Enjamlaryňyzdaky ýaly, her bir onlaýn hyzmat üçin güýçli, üýtgeşik parol ulanmak möhümdir. Her bir parol özboluşly bolmaly - ýogsam, hüjümçi ýekeje döwülen hasabyň parolyny ulanyp şol bir paroly ulanan beýleki hyzmatlaryňyza hem girmek mümkinçiligini alar. Parol döretmek üçin ulanýan islendik şekilleriňiz hem hüjümçi üçin peýdaly bolup biler. (Maglumatlaryň bozulmagy bilen baglanyşykly hasabyňyzyň bardygyny ýa-da ýokdugyny şu bölümde Have I Been Pwned? arkaly barlap bilersiňiz.)

Adaty maslahatlary ulanyp, köp sanly güýçli, üýtgeşik parol döretmek we ýatda saklamak, ulanýan onlaýn hyzmatlaryňyzyň sany bilen mümkin bolmaz. Munuň ýerine Password ýa-da LastPass ýaly şifrlenen parol dolandyryjysyny ulanyp, parollary döretmek we giriş maglumatlaryňyzy saklamak üçin ulanyp bilersiňiz. Parolyňyzy dolandyryjy maglumatlaryna girýän hüjümçiniň ähli onlaýn hasaplaryňyza girip biljekdigini ýadyňyzdan çykarmaň. Şonuň üçin parol dolandyryjyňyza girmek üçin ulanýan parolyňyzyň güýçli, üýtgeşik we ýatda galyjydygyny we iki faktorly tassyklamany açmaklygy üpjün etmeli. Bu paroly saklamak üçin parol dolandyryjysynyň özüni ulanyp bilmeýändigiňiz üçin güýçli, ýöne ýatdan çykmajak paroly el bilen döretmek üçin şuňa meňzeş iki usuldan birini ulanyp bilersiňiz. Şeýle hem, enjam ulanyjy hasaplary we doly disk şifrlemek üçin parollary döretmek üçin bu usullary ulanyp bilersiňiz:

• Parol sözlemi usuly: Hyýaly keşbi döredip boljak dört-alty baglanyşyksyz sözleriň toplumyny saýlaň. Soňra bu sözlerdäki käbir harplar üçin sanlary ýa-da nyşanlary çalyşyň (“leetspeak” diýlip atlandyrylýan umumy çalyşmalardan gaça duruň, meselem A üçin 4 we E üçin 3).

• Sözlem usuly: Hyýaly keşbi döredip boljak uzyn sözlemi saýlaň. Her sözüň birinji harpyndan paroly düzüň we soňra ýokardaky ýaly bu harplaryň käbirine sanlary ýa-da nyşanlary çalşyň (umumy çalyşmalardan gaça duruň).

Barmak yzyňyzy ýa-da ýüzüňizi ulanyp parol dolandyryjyňyza biometrik giriş mümkinçiligini beren bolsaňyz, bu hüjümçiniň paroly bolmazdan girip biljekdigini ýadyňyzdan çykarmaň.

b. Eger elýeter bolsa, iki faktorly tassyklamak (2FA/2SV) işjeňleşdirilen bolmaly.

Iki faktorly tassyklamak (2FA), bir zada girmek üçin iki aýratyn tassyklama görnüşini talap edýän goşmaça howpsuzlyk çäresi. FA-ni goldaýan online hyzmatlary üçin, ilkinji faktor, bilýän zadyňyz (parolyňyz) ýa-da bar bolan zadyňyz (tassyklaýjy programmadan san kody) ýa-da özüňiz (barmak yzyňyzy, ýüzüňizi ýa-da sesiňizi ulanýan biometrika). Hüjümçi diňe parolyňyz bilen girip bilmezligi üçin, onlaýn hasaplaryňyza howpsuzlyk gatlagyny goşýar.

San koduny tekst habarynda ibereniňizde (tassyklaýjy programma ulanmagyň ýerine), bu iki basgançakly barlamak bolýandyr (2SV), sebäbi bu sizde bar zat däl-de size iberilýän zat. Ol hüjümlerden goragsyzdyr we siz hemişe opsiýa berlen halatynda SMS däl-de, Authy ýaly tassyklaýjy programmany ulanmagy saýlamaly. Ýöne iki basgançakly barlamak diňe parol bilen goramakdan has ygtybarlydyr.

5. Umumy ýa-da näbelli tor arkaly internete girýän bolsaňyz, gizlinlige gönükdirilen VPN ulanyň.

Internete gireniňizde, internet hyzmat üpjün edijiňiz (ISP) girýän web sahypalaryňyza girip biler we häkimiýetler bilen maglumat paýlaşyp biler. VPN ýa-da Mullvad ýaly wirtual hususy tor diýlip atlandyrylýan programma üpjünçiligini ulanyp enjamyňyzdan şifrlenen tunel arkaly VPN üpjün edijiniň serwerleriniň birine, soňra bolsa girýän web sahypalaryňyza internet trafigiňizi iberip bilersiňiz. Bu, IP salgyňyzy şol web sahypalaryndan, ISP-den we käbir tor esasly gözegçilikden gizlär (enjamyň barmak yzy we web sahypa yzarlaýjylary ýaly başga ýollarda yzarlanyp bilersiňiz).

Kafe ýa-da myhmanhana ýaly köpçülik ýa-da ynamsyz tor arkaly internete gireniňizde VPN-ler peýdaly bolup biler. Tor üpjün edijisi zyýanly bolsa, onlaýn traffigiňyza gözegçilik edip we hatda onlaýn hasaplaryňyzyň parolyny hem alyp bilerler VPN enjamyňyzdan VPN üpjün edijiniň serwerleriniň birine ygtybarly tunel berýändigi sebäpli, tor operatory beýleki onlaýn işleriňize gözegçilik edip bilmez.

VPN üpjün edijisiniň ýa-da ulanýan üçünji tarap maglumat merkezleriniň (we olaryň ISP-leri) sizi tanamak we/ýa-da yzarlamak üçin ulanyp boljak traffik žurnallaryny we beýleki maglumatlary saklap biljekdigini ýadyňyzdan çykarmaň. Şeýle hem, VPN serweri köpçülikleýin gözegçilik ýa-da köpçülikleýin ýygnamak düzgüni bolan ýurisdiksiýada ýerleşip biler, bu hem maglumatlary seljermek arkaly sizi we işleriňizi açyp biler. Şeýle hem, VPN ulanmagyň özi hakda duýduryş ýa-da şübhe döredip biljekdigini we VPN-leriň bikanun ýa-da birnäçe ýurtda hökümet tarapyndan dolandyrylýandygyny ýadyňyzdan çykarmaly dälsiňiz.

6. Wajyp maglumatlary zerur bolmadyk badyna ähli görnüşlerinde we üýtgemelerinde ygtybarly pozuň we dikeldip bolmajakdygyna göz ýetiriň.

Enjamlaryňyzdan ýa-da daşarky saklaýyş ýat serişdelerinden maglumatlary pozanyňyzda, munuň netijeliligi üýtgäp biler. Gaty diski (HDD) köplenç tutuş saklaýyş ýa-da tötänleýin maglumatlary ýazmak arkaly pozup bolýar; şeýle-de bolsa, häzirki zaman gaty disklerde (SSD) bu mümkin däldir. SSD-de, diskiň könelmegini we zaýalanmagyny çäklendirmek üçin ätiýaç ýerde ep-esli maglumat saklanýar. Bu şifrlenen maglumatlary öz içine alýan saklaýyş ýat serişdelerini ygtybarly pozmagyň diňe programma üpjünçiligi bilen mümkin däldigini aňladýar; diskiň dogry fiziki taýdan ýok edilmegi ýeke-täk ygtybarly çözgüt bolup biler. Enjamda, şol sanda SSD-leri hem goşmak bilen, doly disk şifrlemesini ulanýan bolsaňyz, ygtybarly pozmak zerurlygy azalýar, ýöne şonda-da ygtybarly pozmak zerurlygy bolýar.

Ähli maglumatlaryňyzyň elektron enjamlarynda saklanmajakdygyny ýadyňyzdan çykarmaň. Bloknotlar ýa-da çap önümleri ýaly wajyp maglumatlary öz içine alýan islendik fiziki maglumat daşaýjylary ygtybarly saklamaly. Haçan-da maglumat zerur däl bolsa ýa-da onuň dowam etmegi gaty uly töwekgelçilik döredýän bolsa, ony kesip, ýakyp ýok etmeli, şonda-da iň täsirli ýoly materialdan materiala üýtgeýär. Ýok etmek, asyl materialy gaýtadan döredip bolmaýan galyndylara sebäp bolmalydyr. Hiç haçan wajyp maglumatlary hapa atylýanlara ýa-da zibile salmaň, sebäbi häkimiýetleriň resminamalary we beýleki zyýanly maglumatlary tapmak üçin jaýlaryň we ofisleriň galyndylaryny gözlemegi adaty zat.