Copyright © Open Briefing Ltd, 2020-22. Some rights reserved. Licensed under a Creative Commons BY-NC 4.0 licence.
Ugrukdyryjy bellikler
Last updated
Ýaranlaryňyz we garşydaşlaryňyz bolan şahsyýetleri, guramalary we edaralary kesgitlemek peýdaly bolup biler. Ýaranlaryňyz, size ynanýan we siziň ýa-da işiňiziň tarapynda durýan adamlardyr. Olarda hüjümlere, ýanamalara ýa-da senzuralara sezewar bolanyňyzda siziň howpsuzlygyňyzy we goraglylygyňyzy gowulandyrmak üçin ulanyp boljak maýa goýumlary, ulgamlar we beýleki çeşmeler bolup biler. Bu çeşmeleriň nämedigine düşünmek we her bir ýaranlaryň şahsy höweslerine we ileri tutulýan ugurlaryna ýüzlenmek, olar bilen has netijeli gatnaşmaga kömek eder.
Munuň tersine, garşydaşlar size ýa-da guramaňyza zyýan ýetirmäge ýa-da hüjüm etmäge synanyşyp bilerler. Siziň edýän işleriňiz olara howp salyp biler, eger işiňiz üstünlikli bolsa, olar bir zady ýitirip bilerler. Olar jenaýatçy toparlar, ýaragly toparlar, güýçli telekeçilik birleşmeleri ýa-da hökümet işgärleri we syýasatçylar bolup biler. Siz garşydaşlaryň niýetleriniň nämedigini we mümkinçiliklerini göz öňünde tutup, size abanýan howplara has gowy düşünip bilersiňiz. Mysal üçin, habar beriş serişdelerindäki ýaramaz adamyň sizi ýapmak niýeti bolup biler, ýöne aslynda muny etmek mümkinçiligi çäklidir; ýerli howpsuzlyk güýçleriniň bu niýeti amala aşyrmak üçin zerur serişdeleri bolup, size zyýan bermeklerini we jezasyz bolmagyny isläp bilerler.
Töwekgelçilik nukdaýnazaryndan, "gowşaklyk" howpa sezewar bolmakdyr; ejizlik bilen hiç hili baglanyşygy ýok. Howp bolup biler, emma size howp abanmasa - ýa-da gowşak bolsaňyz, bu siziň üçin töwekgelçilige öwrülmez. Howplaryňyzyň we gowşaklyklaryňyzyň biri-birine gabat gelýän ýerinde töwekgelçilik bar. Howplaryň köpüsi daşarky faktor bolsa-da, adatça gowşaklygyňyzy içerki faktorlar ýokarlandyrýar. Bularyň käbiri siziň işiňiz bilen baglanyşykly bolar: mysal üçin alyp barýan işiňiz ýa-da ulanýan taktikalaryňyz. Adatça bu faktorlarda dolandyrmak we saýlamak derejesine eýe bolarsyňyz. Beýleki faktorlar şahsyýetiňiz bilen baglanyşykly bolup biler we mysal üçin jynsyňyzy, jyns aýratynlygyňyzy, ýaşyňyzy, etniki aýratynlygyňyzy ýa-da milletiňizi öz içine alyp biler. Bu aýratynlyklary dolandyryp bilmeýän bolsaňyz, olaryň size abanýan howplara garşy gowşaklygyňyzy nähili artdyryp ýa-da azaldyp biljekdigine düşünmek möhümdir.
Size abanýan howplaryň hemmesi deň derejede täsir edip bilmez. Her howpuň ýüze çykma ähtimallygyny we şeýle edilse täsirini bahalandyrmak üçin yzygiderli bir prosesi yzarlap öwrenip bilersiňiz. Bu haýsy töwekgelçilikleri azaltmaga gönükdirmelidigiňize has gowy düşünmäge kömek eder. Çäkli çeşmeler ýa-da az ýaranlar bilen işleýän bolsaňyz, bu has möhümdir.
Size zyýan berip biljek ähli howplary sanap başlaň we olaryň hersine nähili täsir edýändigiňizi beýan ediň. Garşydaşlar size gönüden-göni (nyşanly) howp abandyrar. Size zyýan ýa-da şikes ýetirip biljek beýleki howplar gytaklaýyn bolar. Howpsuzlyk, lukmançylyk we saglyk meselelerini, şeýle hem howpsuzlyk meselelerini göz öňünde tutmak möhümdir. Fiziki howplar bilen birlikde sanly howpsuzlygyňyza we abadançylygyňyza abanýan howplary hem göz öňünde tutuň.
Gowşak taraplaryňyzy göz öňünde tutup, her howpuň ýüze çykma ähtimallygyna 1-den 5-e çenli (gaty ähtimal) bal beriň we size ýa-da işiňize nähili täsir etjekdigine-de 1-den 5-e çenli bal beriň (tankydy ähmiýetsiz). Her howp üçin ähtimallygyňyzy we täsir ballaryňyzy köpeltmek size 1-den 25-e çenli töwekgelçilik derejesini berer. 1-den 3-e çenli bahalandyrylan bu töwekgelçilikleri gaty pes hasaplamak bolar; 4-den 6-a çenli derejeli töwekgelçilikleri pes hasaplamak bolar; 8-den 10-a çenli baha berlenler ortaça; 12-den 16-a çenli derejeli töwekgelçilikler ýokarydyr; we 20-den 25-e çenli aralykda baha berlenler has ýokary hasaplanýar. Bu mahsus (ýa-da çäklendirilmedik) töwekgelçilik hökmünde bellidir.
Täze ýa-da üýtgeýän howplara ýa-da gowşak goralan ýerlere jogap hökmünde ýa-da syýasy, ykdysady, jemgyýetçilik ýa-da hukuk gurşawynda bolup geçen möhüm üýtgeşmelerden soň bu maşklary wagtal-wagtal geçirmelidir.
Ýüzbe-ýüz bolýan töwekgelçiliklere has gowy düşüneniňizden soň, bu töwekgelçilikleri azaltmak üçin käbir maksatly çäreler hakda pikirlenip bilersiňiz. Bulary her howpuň ähtimallygyny we/ýa-da täsirini yzygiderli azaltmak arkaly edip bilersiňiz. Gowşak taraplaryňyzy çözmäge ünsi jemlemeli, sebäbi bularyň käbiri siziň gözegçiligiňizde bolar. Howpuň ýüze çykma ähtimallygyna täsir etmek käwagt kyn bolup biler, emma täsirini çäklendirip bilersiňiz. Özüňizi alyp barşyňyza we iş tejribäňize ýönekeý üýtgeşmeler girizmegiň, tehniki çözgütleri tapmakdan has arzan we has täsirli boljakdygyny ýadyňyzdan çykarmaň. Bu çäreleri bir sanawda jemlemek, töwekgelçiligi azaltmak üçin yzygiderli gözden geçirmeli ýönekeý meýilnama berer.
Köp sanly howp bilen ýüzbe-ýüz bolsaňyz, haýsysyna ilki üns bermelidigini kesgitlemek peýdaly bolup biler. Muny etmegiň birnäçe usuly bar. Siz töwekgelçiligi kabul etmegi, ondan gaça durmagy, başgalara geçirmegi ýa-da paýlaşmagy saýlap bilersiňiz. Orta ýa-da pes töwekgelçilikleri häzirlikçe kabul etmäge taýýardygyňyzy kesgitläp bilersiňiz, ýöne mysal üçin ýokary ýa-da gaty ýokary töwekgelçilikleri başga birine geçirmekden ýa-da dolandyrmakdan gaça duruň. (Töwekgelçiligi kabul etmäge taýyn däl nokadyňyz, töwekgelçiligiň çägidir.) Bu güýjüňizi we çäkli çeşmeleriňizi diňe gaçyp ýa-da başga birine geçirip bilmejek ýokary we gaty ýokary töwekgelçilikleri azaltmaga gönükdirmäge mümkinçilik berer.
Şeýle hem, durmuşa geçirýän ýeňilleşdirme çärelerini göz öňünde tutup, howplara täze ähtimallyk we täsir ballary bilen gaýtadan baha berip bilersiňiz. Gözden geçirilen bahalandyrmalar size galyndy (ýa-da galan) töwekgelçiligi görkezer. Bularyň käbiri töwekgelçilik çäginden ýokary bolup biler we töwekgelçiligi kabul ederlikli derejä çenli peseltmek üçin has köp üns berilmegini ýadyňyzdan çykarmaň.
Biziň aňymyz daş-töweregimizdäki üýtgeşmeleri çalt kadalaşdyrmaga çalyşýar. Bu abadançylyk nukdaýnazaryndan gaty oňyn bolup biler. Howpsuzlyk nukdaýnazaryndan, bize ýa-da işimiz üçin töwekgelçiligiň artýandygyny görkezip biljek üýtgeşmeleri sypdyryp ýa-da ýok edip biljekdigimizi aňladýar.
Munuň öňüni almak üçin töweregiňizdäki adamlara we zatlara üns beriň we harby töwereklerde “adaty zadyň ýoklugy, adaty bolmadyklaryň bolmagy” hökmünde gözläň. Arkaýyn hüşgärlik ýagdaýyny saklamaga synanyşýarsyňyz. Gündelik işiňizde ýa-da daş-töweregiňizdäki adamlaryň peýda bolmagyna ýa-da ýitmegine we şol adamlaryň özüni alyp barşynyň üýtgemegine üns beriň. Munuň özi äheňdäki üýtgeşmeleri ýa-da yzarlamalaryň ýygylygyny ýa-da size we işdeşleriňize garşy edilýän hüjümleriň ýokarlanmagyny öz içine alyp biler. Edil şonuň ýaly-da, daş-töweregiňizdäki ulaglar ýa-da enjamlar ýa-da adaty bolmadyk ýa-da garaşylmadyk ýerlerdäki zatlardan habardar boluň. Bu ýagdaý habardarlygyny saklamak, size garşy çäreleri görmäge kömek eder we dogry jogap bermäge wagt berer.
Daş-töweregiňizdäki ýa-da garşydaşlaryňyzyň özüni alyp barşyndaky üýtgeşmeler täze howpy ýa-da töwekgelçiligi ýokarlandyryp biler öýdýän bolsaňyz, öňüni alyş çäreleri görmeli. Bular, meselem, ýagdaýy synap görmek we has gowy düşünmek üçin dostlaryňyz, maşgalaňyz we işdeşleriňiz bilen üýtgeşmeleri ara alyp maslahatlaşmagy; syýahat meýilnamalaryňyzy üýtgetmek ýa-da has ygtybarly ýere göçmegi; ýa-da has uly töwekgelçilik duýýan goldaw berýän ýakynlaryňyza duýduryş bermek we size kömek etmegini haýyş etmegi öz içine alyp biler.
Her gün bellenen howpsuzlyk kontaktyna ýüz tutjak wagtyňyzy bellemek, size bolup geçýän her bir zatda goldaw berýän ýakynlaryňyza duýduryşy amala aşyrmagy we ýokarlandyrmagy ýa-da goldaw toplamak arasyndaky wagty azaldar.
Töwekgelçilik has ýokary ýerlerde ýa-da belli bir töwekgelçilik döwründe bu “barlag bellikleri” her 30 minutdan geçirilip bilner. Töwekgelçilik pes ýerlerde ýa-da töwekgelçiligiň azalýan wagtlarynda barlaglar her gün agşam bir gezek bolup biler. Siz we siziň howpsuzlyk aragatnaşykçyňyz hakyky we laýyk zat bilen ylalaşmaly. Barlag tertibiniň belli bir ýere gelmeli ýa-da gitmeli wagtyňyza görä däl-de, günüň dowamynda adaty wagta berkidilen bolmagy möhümdir. Bu syýahatyňyzda barlaglardan gijä galmagyň we howpsuzlyk aragatnaşykçyňyzy gereksiz aladalandyrmagyň öňüni alýar.
Eger barlaglary sypdyrsaňyz, siziň we howpsuzlyk aragatnaşykçyňyzyň etjek hereketleri bilen ylalaşmagyňyz möhümdir. Geçirilen barlagdan bäri sagat sanyna baglylykda ululygyny we agyrlygyny ýokarlandyrýan tapgyrlaýyn jogaplar toplumynyň bolmagy ýerliklidir. Iň soňky belli ýeriňizi kesgitläp bilmegi üçin mümkin bolsa howpsuzlyk aragatnaşykçyňyzyň meýilnamaňyza girmegi peýdalydyr. Howpsuzlyk aragatnaşykçyňyz halkara hyzmatdaş bolsa, wagt guşaklygynyň tapawudyny we ýalňyş duýduryş döredýän islendik baglanyşyk meselesini ýadyňyzdan çykarmaň. Halkara howpsuzlyk aragatnaşykçylary, sizi tapmak we ýeriňizi anyklamak üçin ýerli goldaw ulgamyňyzy işjeňleşdirmegi başarmalydyr.
Duşmanlar sizi ejiz ýa-da aňsat nyşan hasaplaýan bolsalar, size hüjüm edip ýa-da azar berip bilerler. Ýerli ýaranlaryňyzyň size goldaw berip biljek amaly usullarynyň biri, töwekgelçilikli döwürde ýanyňyzda bolmak ýa-da töwekgelçilikli ýerlerde ýanyňyzda gezmekdir. Garşydaşyň hereketleri töweregiňizdäkiler tarapyndan petiklenip biler ýa-da iň bolmanda ünsden düşmezligi sebäpli, gysga wagtyň içinde olary saklamak üçin ýeterlik paýy artdyryp biler.
Işdeşleriňiz we beýlekiler siziň bilen galmak ýa-da syýahat etýänligi üçin howp astyndadygyny ýadyňyzdan çykarmaň. Yzygiderli we ep-esli howp bilen ýüzbe-ýüz bolsaňyz, Halkara Parahatçylyk Brigadasy ýaly hünärmen guramadan halkara gorag ýoldaşlygyny talap etmegi göz öňünde tutup bilersiňiz. Gorag ýoldaşlygy, zorlukly däl bolan adam hukuklaryny goraýjylary we howp abanýan jemgyýetleri goramak üçin aç-açan strategiýadyr. Meýletin ýoldaşlar, adam hukuklary baradaky halkara aladany janlandyrýarlar. Garşydaşlar, halkara meýletinçiler bilen bilelikde goraýjylara garşy islendik hüjümiň diňe şaýat bolman, eýsem kanuny, syýasy, diplomatik ýa-da ykdysady netijelere sebäp boljakdygyny bilýärler.
Tutulan, alnyp gaçylan ýa-da zyýan çeken bolsaňyz, maşgalaňyza ýa-da başga bir bellenen adamlara, maliýe we hukuk resminamalaryňyza elýeterlilik ýa-da şu we beýleki möhüm ugurlarda islegleriňizi bilmek zerur bolup biler. Şonuň üçin wesýetnamany ýa-da wesýeti ýazmaly ýa-da täzelemeli we beýleki degişli resminamalar bilen bilelikde ylalaşylan şertlerde beýlekileriň girip biljek ygtybarly ýerinde saklamaly. Howpsuzlygyň deňeşdirip boljak ähmiýetine, elýeterliligiň aňsatlygyna, howpsuz ýeriňiziň gulplanyp boljak çekme ýa-da seýf ýa-da kodlanan sanly faýl ýaly fiziki ýer bolmalydygyna karar bereniňizde tötänleýin ýa-da zyýanly ýok edilmek ýa-da zaýalanmak ähtimallygyna serediň.
Haýsydyr bir sebäbe görä işläp bilmeýän bolsaňyz, işdeşleriňize we hyzmatdaşlaryňyza siziň ýok wagtyňyzda işjeňlikleri we amallary dowam etdirmek kyn bolup biler. Bu meseläni çözmek üçin bilelikde esasy jogapkärçiligiňizi kesgitleýän we olayň her birini kimiň aljakdygyny we munuň üçin zerur boljak maglumatlary we çeşmeleri kesgitleýän meýilnama döretmeli. Soňra olaryň arasynda gapma-garşylyk ýa-da bulaşyklyk mümkinçiligini azaltmak üçin bu meýilnamany işdeşler we beýleki degişli gyzyklanýan taraplar bilen paýlaşmaly.
Tutulsaňyz ýa-da has erbet bolsaňyz, garşydaşlar siziň ýok wagtyňyzda maşgalaňyza we işdeşleriňize howp abandyryp biler. Howpsuzlygyňyzy we adatdan daşary ýagdaýlary meýilnamalaşdyryşyňyzy göz öňünde tutmak möhümdir. Size ýakyn adamlar gizlenmeli, ilçihanada ýa-da başga bir ýerde howpsuz ýer gözlemeli, ýurduň başga bir ýerine göçmeli ýa-da ýurtdan düýbünden çykmaly bolup biler. Howpsuzlygyny üpjün etmek üçin gysga wagtyň içinde iň laýyk çäreleri görüp bilmekleri üçin bu wariantlaryň her biri üçin öňünden wajyp meýilnamalary düzmek möhümdir.
Adam hukuklaryny goraýjylar üçin laýyk gelýän howpsuzlyk okuwy, ynsanperwerlik ýa-da korporatiw pudaklarda adaty bolan daşky gurşawy goramak boýunça okuwdan düýpgöter tapawutlanýar. Tebigaty goramak boýunça okuw, adatça zorlukly jenaýatçylaryň ýa-da ýaragly toparlaryň gytaklaýyn howplaryna sezewar bolup biljek möhüm serişdeleri bolan guramalaryň halkara işgärleri üçin niýetlenendir. Munuň tersine, adam hukuklaryny we ýer, daşky gurşaw we ýerli hukuklary goraýanlar çäkli çeşmeleri bolan ýerli jemgyýetiň agzalary bolup, köplenç döwlet ýa-da kompaniýa goldawy bolan ýokary derejeli garşydaşlaryň gönüden-göni howplaryna sezewar bolýarlar.
Adam hukuklaryny goraýjylar üçin howpsuzlyk okuwy, şahsy töwekgelçilige düşünmäge we jyns we beýleki şahsyýet faktorlaryna üns bermeklige gönükdirilen bolmaly. Mugallymlar, howpsuzlyk strategiýalaryny we taktikalaryny gatnaşyjylar bilen bilelikde ösdürmäge synanyşmalydyrlar we mysal üçin ýagdaý habardarlygy, barlag meýilnamalary, ýoldaşlyk we adatdan daşary ýagdaý meýilnamalaşdyryş boýunça gollanmada öňe sürülen çäreleriň köpüsini öz içine almalydyrlar. Okuwyň bitewi bolmagy, fiziki howpsuzlygyň we goraglylygyň çäginden çykyp, sanly howpsuzlyk, saglyk ýagdaýy we durnuklylyk meselelerini öz içine alýar.
Şeýle hem, yzygiderli we ep-esli fiziki zyýan bilen ýüzbe-ýüz bolsaňyz ýa-da çäkli lukmançylyk merkezleri bolan ýerlerde ýaşasaňyz we işleseňiz, ilkinji lukmançylyk kömegini göz öňünde tutup bilersiňiz. Degişli okuw, esasy durmuş goldawy ýaly möhüm ilkinji kömek endiklerini öz içine almalydyr, ýöne uly gan akmagy bejermek we ýaralylyary howpsuz bir ýerden başga ýere äkitmek ýaly has ösen başarnyklara üns bermeli. Ol şikesler üçin niýetlenen toplumlarynyň mazmunyny we olary nädip dogry ulanmalydygyny öz içine almalydyr. Iň esasy zat özüňi nähili bejermelidigi we esasy enjamlary nädip ulanmaklygy öz içine almalydyr. Birnäçe günläp dowam edýän we senariýalary we amaly maşklary öz içine alýan kursy saýlamaly. Okuwy gutaranyňyzdan soň, şikesler üçin niýetlenen enjamlaryny öýüňiz, ulagyňyz we ofisiňiz üçin aýratyn satyn almaly.
Howpsuzlyk we ilkinji kömek kömegi bilen, başarnygyňyzy saklamak we kämilleşdirmek üçin her ýyl hünär ýokarlandyryş kursuny we azyndan üç ýylda bir gezek doly kursy tamamlamak möhümdir.
Maksatlarymyza ýetmek üçin her birimiziň kabul etmäge taýýar bolan dürli töwekgelçilik derejämiz bar. Töwekgelçilikleri dolandyrmakda, bu "töwekgelçilik çägi" diýilýär. Adam we daşky gurşaw hukuklaryny goraýan we öňe sürýänleriň köplenç beýlekilerden has ýokary töwekgelçilikleri bar. Emma şol bir guramanyň, maşgalanyň çäginde hem, töwekgelçiligiň çägi dürli-dürli bolýar. Şeýle-de bolsa, biziň her birimize töwekgelçiligiň özümiz üçin ýa-da başgalar üçin kabul etmek aşa uly bolýan bir nokady bar.
Töwekgelçilik çägiňizi göz öňünde tutanyňyzda, tussag edilseňiz ýa-da has erbet bolsaňyz, dostlaryňyza, maşgalaňyza we işdeşleriňize edýän täsirini göz öňünde tutmak möhümdir. Işiňizi dowam etdirmek üçin aşa ýokary şahsy töwekgelçiligi kabul etmegiňiz düýbünden dogry bolup biler, ýöne adatça siz ýa-da siziň goldaw ulgamyňyz bir waka ýüze çykan halatynda täsirli jogap bermäge ukyply bolan ýagdaýyňyzda jogapkärçilik çekýärsiňiz.
Wagtyň geçmegi bilen öz töwekgelçilik çägiňiziň üýtgemegine düşünmek möhümdir. Bu çaganyň dünýä inmegi, durmuşa gurmak ýa-da maşgala agzasynyň ölümi ýaly möhüm durmuş wakasyndan soň bolup biler. Ýa-da ol size ýa-da işdeşiňize täsir edýän bir waka bolup biler. Sebäbine garamazdan, töwekgelçilik çägiňizdäki üýtgeşmeleri bilmek, düşünmek we başgalar bilen habarlaşmak möhümdir.
